در زیر سمت شرق کوههای البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی ازبزرگترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد برافراشتهاست. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر میباشد وبرج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. جنگندهای با نیروی ایمان در نبردرودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین عظیم و مقتدروجود دارد.
این گنبد که با آجرهای مخصوص دنباله دار کفشکی ساخته شدهاست دوپوستهاست. گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجرمعمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار، و ارتفاع این گنبد مخروطی?? متر است در بدنه شرقی روزنهای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و نودسانتیمتر است عرض روزنه در قسمت بالا ?? و در وسط ?? و در پایین ?? است.در ضلع جنوبی آن یک ورودی میباشد که ?/? متر عرض و ??/? متر ارتفاع دارد.در درون طاق هلالی سر در آن، مقرنسی است که به نظر میرسد در مراحل نخستینپیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است. شاید این مقرنس ساده و درعین حال زیبا از اولین نمونههای مقرنس سازی در بناهای اسلامی میباشد کهبتدریج تکمیل شدهاست دکتر ویلسن آمریکایی نماینده دانشگاه پنسیلوانی نیزدر بازدید و تحقیقاتی که از این بنا داشته راجع به این مقرنسها چنیننوشتهاست: ? بالای در، داخل هلال مدخل گلویی مقرنسی است که در مراحل اولیه ترقی میباشد و این یکی از نمونههای تزئینیاست از اصول یک معماری که بعد اهمیت پیدا کردهاست ? در ردیف کتیبه کوفیبصورت کمر بند وار بدنه را آرایش کردهاست که یک ردیف آن در ? متری پای آنو دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارند نوع نوشته کوفی کتیبهها سادهو آجری است حروف آن آرایش ندارند. بر جسته و خوانا میباشد و حاشیه دورآنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر .
متن کتیبههای سازه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم
- هذ القصر العالی
- الامیر شمس المعالی
- الامیر ابن الامیر
- قابوس ابن وشمگیر
- امر به نبائه فی حیاتی
- سنه سبع و خمسین و ثلثماته قمریه
- و سنه خمس و سبعین و ثلثماته
برگردان:
به نام خداوند بخشنده مهربان
- این است کاخ باشکوه
- امیر شمس معالی
- امیر پسر امیر
- قابوس فرزند وُشمگیر
- فرمان داد به ساخت آن در زندگی خویش
- سال سیصد و نود و هفت قمری
- و سال سیصد و هفتاد و پنج (خورشیدی) ||